Геаметрыя лідскіх «зубоў»

За некалькі гадоў Марыя Мікалаеўна не проста авалодала тэхнікай, а падчас даследавання ручнікоў сваёй мясцовасці пачатку і сярэдзіны ХХ стагоддзя расшыфравала аўтэнтычныя ўзоры і стварыла калекцыю традыцыйных карунак. Сёння ў майстра каля двух дзясяткаў разнастайных варыянтаў «зубоў», якія адлюстроўваюць асаблівасці бытавання ад пачатку распаўсюджвання да спаду папулярнасці ў 1970-я гады.
Творчы пошук

– Мая асноўная спецыялізацыя, якую атрымала ў тэхнікуме, – інкрустацыя і роспіс, доўгі час таксама займалася саломапляценнем і стварала з беларускага «золата» самыя розныя вырабы, – расказвае Марыя Шылкоўская. – Вязаць умела яшчэ са школы, але ніяк не думала, што гэта стане важнай часткай прафесіі. Аднак калі ў 2018 годзе пасля нараджэння малодшага сына вярнулася ў цэнтр культуры, патрабаваўся памочнік па ткацтве, і мне прапанавалі папрацаваць з Валянцінай Сільвановіч. Так пачала вывучаць працэс стварэння ручнікоў і вязанай аздобы да іх.

Раней карункі, да прыкладу, знакамітае валагодскае пляценне, якое стваралася з дапамогай каклюшак, каштавалі вялікіх грошай. Простыя жанчыны не маглі дазволіць сабе такую раскошу. Таму каб упрыгожыць свой побыт, вязалі кручком ў тэхніцы філе (яна дазваляе ствараць сеткаватае ажурнае палатно). «Зубамі» дэкаравалі падузоры, што выглядалі з-пад посцілак, падушкі, ручнікі. Нярэдка вузкія палоскі карунак – прошвы – можна было ўбачыць у абрусах: кросны звычайна былі невялікія, і на выхадзе атрымлівалі палотна шырынёй каля 70 сантыметраў, якія трэба было прыгожа паміж самой злучыць.

Арнамент для першых «зубоў» суразмоўца шукала ў інтэрнэце, каб проста паспрабаваць вязаць нешта падобнае і атрымаць агульнае ўяўленне. Потым, наведваючы выставы-кірмашы, стала прыглядацца да ажуру на мясцовых ручніках, фатаграфавала і дома па гэтых здымках малявала схемы. Для гэтага нават завяла асобны сшытак, які клапатліва захоўвае па сённяшні дзень. Асабліва ўважліва вывучала ручнікі з роднай Лідчыны, распытвала пра традыцыі мясцовых старажылаў.

– На адным з мерапрыемстваў пазнаёмілася з жанчынамі фальклорнай групы з вёскі Збляны. Яе ўдзельніцы выходзілі на сцэну ў шыкоўных народных строях. Аказалася, гэтыя канцэртныя касцюмы бабулі рабілі самі: шылі, вязалі, вышывалі – усё сваімі рукамі. І такімі таленавітымі майстрыхамі былі амаль усе жыхаркі гэтай вескі, – працягвае Марыя Мікалаеўна. – Яны падзяліліся традыцыямі майстэрства і перадалі нам прадметы этнаграфіі, якія дапамаглі вывучыць мясцовыя асаблівасці. Дзякуючы гэтаму сёння маем грунтоўны «пасаг».

– Ад вашых бабуль нічога не засталося? – пытаюся.

– Кросна ніколі ў іх дамах не бачыла, таму, думаю, яны не ткалі. Але памятаю, што бабулі часта не­шта вязалі, вышывалі. На ложках былі ажурныя посцілкі, на падушках – накідкі. На жаль, нічога з гэтага не захавалася.

Глыбокія сэнсы

Традыцыйна карункі вязалі з белай ільняной, а пасля – баваўнянай ніткі. Адна з асаблівасцяў лідскіх «зубоў» была ў тым, што ім часта рабілі чырвоную, зялёную, чорную або чорна-чырвоную акантоўку. Адрознівалася і шырыня: мясцовыя жыхаркі аддавалі перавагу вялікім, каля 25–30 сантыметраў, ажурам. У арнаменце часта сустракаліся птушкі.

– Галубы сімвалізавалі пару: каб яна жыла ў каханні і згодзе, трэба было размясціць птушак адзін насупраць аднаго. Да сямейных знакаў таксама належаць лебе­дзі і ластаўкі, – тлумачыць Марыя Мікалаеўна. – Пеўнікаў звычайна вязалі для мужчынскіх ручнікоў, каб той, хто імі карыстаецца, быў моцным і мужным. Павы – сімвал жаноцкасці, прыгажосці і маладосці. Акрамя таго, распаўсюджаны раслінныя і геаметрычныя матывы.

– Геаметрыю вязаць хутчэй і прасцей, чым птушак? – выказваю меркаванне.

– На мой погляд, не. Толькі, бадай што, птушак больш цікава, – кажа майстар. – Трэба разумець, што гэта ў любым выпадку не хуткі працэс. Каб карункі атрымалiся далікатнымі, патрэбныя тонкія ніткі і кручок. Вязанне пары традыцыйных шырокіх лідскіх «зубоў» займае каля тыдня.

Нават пры наяўнасці вопыту даво­дзіцца памыляцца. Бывае, ужо на сярэдзіне ці амаль у канцы вырабу Марыя Мікалаеўна заўважае, што прапусціла пару вочак і ўзор не складваецца. Распускае палатно і… пачынае нанова. Для яе важна, каб праца, у якую ўкладвае душу, была ідэальнай. Заўсёды старанна падбірае арнамент карунак да тканага ўзору ручніка, каб яны не спрачаліся паміж сабой.

Традыцыйныя ручнікі цалкам захапілі майстра. Плануе і далей развівацца ў гэтым напрамку. Тым больш цікавасць да яго ў Беларусі апошнія гады толькі расце. У дадатак да таго, што стварае шэдэўры белаўзорыстага ткацтва і карункапляцення, Марыя Шылкоўская перадае свае веды іншым і вядзе ў ЦКіНТ гурток вязання. Канешне, яго ўдзельнікі асвойваюць і тэхніку філе.

– Адна з вучаніц ездзіць на заняткі з суседняга раёна: хоча сваімі рукамі стварыць «зубы» для ручнікоў, якія засталіся ад бабулі. Ёсць у групе і некалькі хлапчукоў. Даведаўшыся, што яны вучацца вязаць, да нас далучыўся і мой малодшы сын, – усміхаецца суразмоўца.

Алена КАЯЧ
Фота аўтара