Пружанскі бацван

Асаблівы пласт культуры

Беларуская кухня мае свае асаблівасці, гэта вялікі пласт культуры народа. Як высветлілася падчас этнаграфічных экспедыцый, пружанскі падыход да прыгатавання страў аўтэнтычны. Ну дзе яшчэ, як не ў вёсцы Хідры, традыцыйныя дранікі робяць з сачавіцай і называюць не інакш як чорныя бліны? У Аранчыцах і Лінова ў дранікі дабаўляюць грэцкую муку. А калі дадаць лісічкі, то атрымаюцца ніякія не аладкі, а агладкі. Жыхары Навасёлак лічаць, што дранікі – страва не імгненная, калісьці іх рабіць пачыналі з вечара суботы, каб у нядзелю зранку парадаваць сям’ю.

У вёсцы Роўбіцк будуць здзіўляцца, калі сказаць, што жадаеце дранікаў, бо тут часцей выпякаюць сходнікі: у бульбянае пюрэ дабаўляюць дрожджы, муку і яйкі, а потым смажаць на патэльні ў печы.

Бульба з дражджамі здаецца дзіўным альянсам, але трэба мець на ўвазе, што Пружаншчына заўжды была этнічным скрыжаваннем, дзе адчуваўся ўплыў і заходніх славян, і балтаў, і іншых народаў. І ў той жа час гэты край ізаляваны Белавежскай, Ружанскай і Шэрашоўскай пушчамі. Пружанцы спрадвеку на ўсё мелі свой погляд, у тым ліку і на кухню.

Рэцэпты ад носьбітаў

Галоўны спецыяліст аддзела культуры Пружанскага райвыканкама Наталля Пракаповіч паведаміла, што ідэя сабраць мясцовыя рэцэпты лунала даўно, супрацоўнікі ўстаноў культуры назапашвалі іх падчас экспедыцый, але прывесці ўсё ў пэўны парадак, падрыхтаваць матэрыялы да выдання ўдалося толькі ў 2023 годзе, якраз да 590-годдзя горада.

– Мы супрацоўнічалі з Беларускім геаграфічным таварыствам, яго кіраўнік Аляксей Яротаў і параіў стварыць кнігу рэцэптаў мясцовых страў. І гэта стала рэальнай магчымасцю зберагчы тое, што сыходзіць у нябыт. Тым больш ў 2022 годзе Міністэрства культуры надало стравам з таркаванай бульбы статус гісторыка-культурнай каштоўнасці. А ў нас яны надзвычайныя, – распавядае суразмоўца.

Праца над кнігай аказалася складанай з усіх бакоў. Часу, як заўсёды, не хапала, а хацелася сабраць як мага больш унікальнай інфармацыі ад яе рэальных носьбітаў. Метадыст Пружанскай цэнтралізаванай клубнай сістэмы Ірына Гадуйка нагадвае, што знайшлі 150 рэцэптаў, у выданне ўвайшло толькі 76, але і іх прыйшлося дапрацаваць.

– Як нам расказвалі мясцовыя гаспадыні: замясіць цеста, паставіць на некалькі гадзін, каб падышло. Колькі трэба мукі? А столькі, каб яно не было тугім. Зразумела, такі рэцэпт не ўсім спадабаецца, – цяжка не згадзіцца са спецыялістам. – Патрэбна была канкрэтыка: колькі мукі, колькі масла і яек, час падрыхтоўкі таксама патрэбен дакладны. І гэта аказаўся немалы кавалак працы.

Каб прыдаць выданню адмысловы «густ», кожную страву вырашылі суправадзіць нейкім выказваннем, напрыклад: «Будзе час – будзе квас», «Паляндвіца – ежа не на кожны дзень». Такім чынам, з’явілася дадатковая прывабнасць. Шкада аднаго – кніга выйшла на рускай мове і па гэтай прычыне часткова страціла сваю самабытнасць. Зразумела, для гэтага была падстава, хацелася, каб ёю карысталася як мага большае кола чытачоў, каб кожны турыст, які наведаў Пружаны, набыў кнігу мясцовых рэцэптаў. І мова тут адыгрывае не апошнюю ролю. Забягаючы наперад, скажу, что першы тыраж у 2 тысячы асобнікаў быў хутка раскуплены і надрукавалі другі.

Каплун, ды не французскі

Жыхары Пружанскага раёна дагэтуль пякуць унікальны перадвясельны каравай «Сава» – такога не зной­дзеце больш нідзе на Беларусі. І каб паспрабаваць бацван, патрэбна пры­ехаць у Пружаны. Толькі тут вам прыгатуюць гэты прэсны пірог з моркваю і сушанымі чарніцамі. Галіна Чарапенька з Аранчыц пачастуе аладкамі з лісічкамі і смятанай.

– Каплун лічыцца французскай стравай, але пружанцы спрытна прыдалі яму мясцовы каларыт. Дакладней, змянілі ўсё – ад склад­нікаў да працэса прыгатавання. Так, каплун у французаў – гэта цалкам запечаны (адкормлены і спецыяльна кастрыраваны) певень з труфелем. Каплун у пружанцаў – гэта хлебныя сухары з салам, залітыя варам, – расказала Наталля Пракаповіч.

Так абышліся пружанцы і з многімі стравамі, напрыклад, з кіндзюком, які большасці з нас вядомы як сыравяленая каўбаса ў высушаным свіным страўніку. А тут гэта не што іншае, як бульбяная бабка з салам.

І ўсё ж агульнае між імі ёсць – бабка запякаецца таксама ў страўніку.

Ну што, слінкі ў вас ўжо пацяклі? Але ж пачакайце, ёсць патрэба яшчэ пагаварыць пра прысмакі. Таццяна Жук з вёскі Плябанцы да гэтага часу робіць унікальную падкалотку, рэцэпт якой увайшоў у кнігу. Усё проста: бяром 1–2 стаканы мукі і пераціраем яе з вадою, каб атрымалася зацірка. Потым 3 бульбіны і моркву рэжам на кубікі, адварваем, туды ж дабаўляем стакан малака і падсмажаную цыбулю. Сапраўды, проста і смачна.

Пачуўшы пра ўсе гэтыя аўтэнтычныя разнасолы, зразумела ж, хочацца іх паспрабаваць.

– Да ідэі ўвасаблення гастранамічнага турызму мы толькі ідзём, пакуль, на жаль, няма лакацый, дзе можна ўсё гэта адведаць, – зазначае Наталля Пракаповіч.

Дарэчы, калі на Пружаншчыне ў чэрвені гэтага года праводзіўся культурна-спартыўны фестываль «Вытокі», яго госці мелі магчымасць паласавацца яствамі, якія нідзе больш не сустрэнуць. З разнасоламі знаёмілі не проста так, а ў межах прэзентацыі выдання «Пружанская кулинария».

Была і яшчэ адна нагода, падчас якой можна было паспрабаваць адразу ўсе 76 страў, рэцэпты якіх увайшлі ў склад кнігі. Яе мастацкім афармленнем займаўся мінскі фатограф Ігнат Ясяновіч. Усе здымкі ён запланаваў зрабіць за адзін дзень, нягледзячы на тое, што гаспадыні жывуць у розных кутках раёна. Задуманае ўдалося, хаця і выглядала крыху авантурыстычна. Жанчыны са Шчарчова, Вялікага Сяла, Муравы,

Смаляніцы і яшчэ з 4 населеных пунктаў раёна адначасова рыхтавалі свае кулінарныя шэдэўры дзеля таго, каб прадоўжыць ім жыццё.

Галіна СТРОЦКАЯ
Фота даслана аддзелам культуры
Пружанскага райвыканкама